Chứng khoán phái sinh (derivatives) chẳng phải là công cụ tài chính mới lạ gì. Từ thiên niên kỷ thứ 2 trước Công nguyên ở Mesopotamia đã có sự xảy ra của các hợp đồng tương lai trước tiên. Tuy vậy, công cụ tài chính này không được dùng rộng lớn cho đến những năm 1970, khi sự ra đời của các kỹ thuật định giá mới châm ngòi cho sự phát triển nhanh chóng của thị trường phái sinh. Tại thời điểm này, chúng ta không thể tưởng tượng tài chính tối tân mà không có chứng khoán phái sinh. Vậy chứng khoán phái sinh là gì?
CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH LÀ GÌ?
Chứng khoán phái sinh là các công cụ tài chính mà giá trị của chúng dựa vào giá của một tài sản cơ sở.
Chứng khoán phái sinh quy định quyền lợi và/hoặc nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng đối với việc thanh toán và/hoặc chuyển giao tài sản cơ sở với một mức giá được thỏa thuận trước vào một thời điểm nhất định trong tương lai.
Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh có thể là hàng hóa như nông sản, kim loại, v,v.. Hoặc công cụ tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, lãi suất, v.v.
LOẠI CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH NÀO sẽ được khai triển TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VIỆT NAM?
Chứng khoán phái sinh gồm có 4 loại chính:
– Hợp đồng kỳ hạn: là một thỏa thuận giữa hai bên tham gia để mua và bán một loại tài sản ở một thời điểm cụ thể trong tương lai với mức giá được xác định trước ngay ở thời điểm hiện tại.
– Hợp đồng tương lai: là hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán.
– Hợp đồng quyền chọn: Người nắm giữ hợp đồng quyền chọn có quyền, tuy nhiên không có nghĩa vụ, mua hoặc bán một loại tài sản cơ sở tại một thời điểm cụ thể trong tương lai theo mức giá được xác định trước. Người bán hợp đồng có nghĩa vụ thực hiện giao dịch khi người nắm giữ hợp đồng chọn thực hiện quyền. Hợp đồng quyền chọn bao gồm quyền chọn mua và quyền chọn bán.
– Hợp đồng hoán đổi: Hợp đồng hoán đổi là một thỏa thuận giữa hai bên về việc hoán đổi các dòng tiền phát sinh từ các công cụ tài chính trong tương lai. Hợp đồng sẽ quy định rõ thời điểm hoán đổi dòng tiền và phương pháp tính toán cụ thể.
Trong số đó, hợp đồng tương lai sẽ là sản phẩm chứng khoán phái sinh trước tiên được niêm yết và giao dịch trên thị trường Việt Nam, cụ thể là Hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu (VN30 và HNX30) và Hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ (kỳ hạn 5 năm). Các sản phẩm này được lựa chọn đầu tiên do tính chất sản phẩm dễ dàng, tài sản cơ sở đều là các công cụ có độ rủi ro thấp và có tính đại diện cao. Nguyên tắc giao dịch Hợp đồng tương lai cũng không quá khác biệt so với giao dịch cổ phiếu trên thị trường cơ sở.
Ưu điểm của thị trường chứng khoán phái sinh là gì?
Thị trường chứng khoán phái sinh được khá nhiều nhà đầu tư quan tâm bởi tính thu hút của nó. Những ưu điểm dưới đây sẽ là nền tảng để các nhà đầu tư có quyền quyết định chính xác:
- Phòng hộ hoặc giảm nhẹ rủi ro trong các tài sản cơ sở. bằng việc tham gia một hợp đồng phái sinh mà giá trị của nó di chuyển theo hướng trái lại với vị thế tài sản cơ sở của nó và triệt tiêu một phần hoặc toàn bộ rủi ro này.
- Tạo năng lực tùy chọn trong đó giá trị của phái sinh Kết hợp với một điều kiện nhất định.
- Đạt được sự tiếp cận với tài sản cơ sở khi không thể trao đổi bằng dạng tài sản cơ sở đấy.
- Mang lại đòn bẩy làm ra một sự khác biệt lớn trong giá trị của phái sinh.
- Thu lợi nhuận nếu như giá trị của tài sản cơ sở di chuyển theo cách nhà đầu tư chờ đợi.
- Chuyển phân bổ tài sản giữa các tài sản không giống nhau, không làm ảnh hưởng đến tài sản cơ sở.
>> Xem thêm: Cách mở tài khoản chứng khoán SSI nhanh nhất
Thị trường chứng khoán phái sinh dành cho ai?
Thị trường chứng khoán phái sinh dành cho các đối tượng sau:
- Các cá nhân/tổ chức có nhu cầu giao dịch thực sự tài sản cơ sở. dùng chứng khoán phái sinh để phòng hộ rủi ro ảnh hưởng đến biến động giá của tài sản.
- Các cá nhân/tổ chức tham gia mua và bán đồng thời một hoặc đa dạng chứng khoán phái sinh. Mục tiêu của nhà đầu tư hạn chế chênh lệch giá là tận dụng sự chênh lệnh giá giữa các CKPS để thu về lợi nhuận phi rủi ro.
- Các cá nhân/tổ chức không có ý định giao dịch tài sản cơ sở nhưng lại muốn lợi tận dụng sự biến động về giá của tài sản cơ sở để thu về lợi nhuận ngắn hạn.
GIAO DỊCH HỢP ĐỒNG TƯƠNG LAI CÓ GÌ KHÁC BIỆT so với GIAO DỊCH CỔ PHIẾU?
Việc giao dịch Hợp đồng đồng tương lai xảy ra tương tự so với giao dịch cổ phiếu. Nhà đầu tư có khả năng thực hiện giao dịch thông qua giao dịch khớp lệnh hoặc giao dịch thoả thuận.
Các Hợp đồng tương lai sẽ có bảng giá riêng biệt, nhà đầu tư dựa trên kỳ vọng của mình vào xu hướng của chỉ số có thể đặt lệnh và khớp lệnh để tham gia vào Hợp đồng tương lai. Giống như là cổ phiếu, nhà đầu tư hy vọng chỉ số tăng sẽ mua hợp đồng tương lai chỉ số, nhà đầu tư hy vọng thông số giảm sẽ bán hợp đồng tương lai thông số. Một lợi thế cạnh tranh là các hợp đồng tương lai sẽ đáo hạn, vì lẽ đó nhà đầu tư khi tham gia giao dịch cần lưu ý chọn hợp đồng có tháng đáo hạn phù hợp.
Đối với cổ phiếu trên thị trường cơ sở, nhà đầu tư mong muốn mua cổ phiếu cần phải có đủ số tiền, và nhà đầu tư mong muốn bán cổ phiếu cần có đủ số cổ phiếu trước khi giao dịch. Thế nhưng, đối với Hợp đồng tương lai, nhà đầu tư không cần có đủ tất cả số tiền để tham gia vị thế mua, hoặc không cần nắm giữ tài sản cơ sở để tham gia vị thế bán. Nhà đầu tư khi giao dịch Hợp đồng tương lai, đối với cả bên mua và bên bán, sẽ cần làm quen với hai hoạt động chính trong Giao dịch hợp đồng tương lai: Ký quỹ và thanh toán thường nhật.
KÝ QUỸ LÀ GÌ VÀ KÝ QUỸ HOẠT ĐỘNG NHƯ THẾ NÀO?
Ký quỹ là một trong những điểm khác biệt của giao dịch chứng khoán phái sinh so với giao dịch cổ phiếu. Ký quỹ trong giao dịch chứng khoán phái sinh đóng nhiệm vụ như một khoản đặt cọc để bảo đảm việc thực hiện nghĩa vụ của hai bên khi tham gia hợp đồng. Trung tâm lưu ký sẽ quy định tỉ lệ ký quỹ ban đầu cho mỗi loại hợp đồng khác nhau.
Tỉ lệ ký quỹ ban đầu do trung tâm lưu ký quy định sẽ nêu rõ nhà đầu tư phải ký quỹ bao nhiêu phầm trăm giá trị hợp đồng trước khi tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh.
Nhà đầu tư không có đủ số tiền ký quỹ như yêu cầu có khả năng bị gọi ký quỹ, và phải nộp đầy đủ ký quỹ để có khả năng tiếp tục nắm giữ vị thế đối với Hợp đồng tương lai.
VIỆC THANH TOÁN thường nhật xảy ra NHƯ THẾ NÀO?
Một lợi thế cạnh tranh nữa của thị trường chứng khoán phái sinh là cơ chế thanh toán thường nhật. Nhà đầu tư khi giao dịch và nắm giữ các vị thế trong các hợp đồng chứng khoán phái sinh sẽ phải thực hiện thanh toán tất cả lãi lỗ phát sinh từ các vị thế đấy mỗi ngày:
– Nếu như tài khoản chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư lỗ ròng: nhà đầu tư sẽ phải thanh toán rất đầy đủ toàn bộ số lỗ phát sinh chậm nhất đến 9h sáng ngày hôm sau.
– Nếu như tài khoản chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư lãi ròng: nhà đầu tư sẽ nhận được rất đầy đủ số lãi phát sinh sau 11h sáng ngày mai.
Lãi/lỗ ở mỗi vị thế sẽ được tính toán dựa trên giá giao dịch đóng cửa của hợp đồng tương lai đấy. Riêng đối với các hợp đồng tương lai thông số đến ngày đáo hạn, lãi/lỗ có thể được tính toán dựa trên giá đóng cửa của chỉ số tại ngày đáo hạn của hợp đồng tương lai đó.
QUY MÔ HỢP ĐỒNG ĐƯỢC TÍNH TOÁN NHƯ THẾ NÀO?
Kiểu như giá của mỗi cổ phiếu, quy mô của mỗi hợp đồng phái sinh sẽ cho biết giá trị đầu tư mà nhà đầu tư đang tham gia là gồm bao nhiêu. Quy mô hợp đồng sẽ được tính theo công thức:
Quy mô hợp đồng = giá Hợp đồng tương lai * hệ số nhân
NHÀ ĐẦU TƯ cần quan tâm GÌ KHI THAM GIA GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH?
Khi giao dịch chứng khoán phái sinh, Khi mà đã nắm giữ vị thế, nhà đầu tư cần theo dõi hai loại tỷ lệ: Tỷ lệ dùng tài sản ký quỹ và tỷ lệ tài khoản phái sinh.
Tỷ lệ dùng tài sản ký quỹ = Giá trị ký quỹ yêu cầu/Giá trị tài sản ký quỹ hợp lệ
Tỷ lệ dùng tài khoản phái sinh = Giá trị ký quỹ yêu cầu/Giá trị tài sản ròng hợp lệ
Giá trị ký quỹ yêu cầu = IM + VM + DM
Trong đó:
IM: Ký quỹ ban đầu theo quy định của Trung tâm lưu ký.
VM: Giá trị lỗ ròng phát sinh trong phiên (nếu có).
DM: Ký quỹ chuyển giao, dùng thay cho IM đối với các hợp đồng phái sinh chuyển giao vật chất đến ngày đáo hạn.
Quản trị nguy cơ thế nào?
Các nhà giao dịch thành công hàng đầu toàn cầu như Paul Tudor Jones hay Bruce Kovner đều cho rằng chỉ những nhà đầu tư có được kỷ luật trong giao dịch mới có thể giữ được tiền và tích lũy được tài sản lớn theo thời gian.
Nhà đầu tư thỉnh thoảng nhầm lẫn việc chỉ cần dự đoán đúng xu thế thị trường là kiếm được tiền nhưng lại quên mất rằng việc “đi lệnh” như thế nào mới là quan trọng hơn.
Mặc dù các nhà đầu tư trẻ tuổi có thể sai ở một số nhận định trong quá trình giao dịch tuy nhiên việc giao dịch ở mức độ vừa phải so với tổng giá trị tài sản là điều tối quan trọng. Việc giảm vị thế một phần ở mức giá cao mới hay ở mức giá thấp sẽ mang lại cho nhà đầu tư nhiều cơ hội để mất ít tiền hơn nếu như giao dịch sai xu hướng với VN30, hoặc duy trì được lãi tốt nếu thông số VN30F1M vượt đỉnh ngắn hạn, nơi mà rất nhiều hợp đồng chặn bán tại mức giá đấy.
Nhiều bài học thương đau trong quá khứ đã chỉ ra rằng thời điểm mở vị thế lại là thời điểm nhiều người không nghĩ tới lo sợ nhất hoặc lúc hào hứng nhất. Kỷ luật trong giao dịch với số lượng hợp đồng vừa phải sẽ giúp nhà đầu tư luôn kiểm soát được nguy cơ. Nhà giao dịch trên sàn hàng hóa nổi tiếng Micheal Marcus đã từng nói: “Nếu bạn là nhà giao dịch, hãy cứ sai đi – sai lần 1, sai lần 2 và lần 3 bạn sẽ nhân đôi tài khoản”.
Việc ra quyết định sai trong lúc giao dịch sẽ khó tránh khỏi, biết “cắt lỗ” đúng thời điểm sẽ là chiến lược phòng ngừa rủi ro tốt nhất mà các nhà đầu tư cần phải học hỏi đầu tiên trước khi bước vào đầu tư chứng khoán phái sinh.
Chớp đúng thời cơ
Có lẽ ngoài việc chú ý đến diễn biến, xu hướng của các chỉ số chứng khoán thế giới như DJ hay S&P, Nikkei 225, CAC 40, Shanghai thì các nhà đầu tư cũng cần phải lưu ý các khung thời gian giao dịch trong ngày. Các phiên mở, đóng cửa đầu ngày như các phiên ATO, ATC với những khung thời gian giảm là trọng điểm hoặc tăng là chủ yếu ở các phiên sáng kèm theo diễn biến quá mức. Vượt qua các mốc điểm cân bằng trong ngày cũng sẽ khiến nhà đầu tư có khả năng đưa rõ ra kế hoạch giao dịch đối nghịch để hướng lợi từ việc chênh lệch giá.
Nếu các phiên giao dịch buổi sáng thường không có nhiều biến động rõ rệt hoặc chỉ dao động ở biên độ hẹp, thì diễn biến phiên giao dịch chiều thường sẽ rõ xu thế hơn và trở thành thời điểm giao dịch tuyệt vời với các nhà đầu tư nhiều kinh nghiệm. Những thời điểm gần đáo hạn hợp đồng tháng hoặc thị trường chuẩn bị biến động lớn tăng hoặc giảm sẽ hiển thị nhanh và rõ nét hơn. Việc chớp được đúng thời cơ sẽ giúp nhà đầu tư chứng khoán phái sinh gặt hái được nhiều thành công công.
Nguồn: Tổng hợp
