Critical thinking là gì? Hướng dẫn rèn luyện Critical thinking

Critical thinking là một phương pháp tư duy hoàn toàn mới đã được áp dụng rất nhiều trong giáo dục với ước muốn đem đến cho học sinh năng lực tư duy và lập luận chuẩn xác vấn đề, có tính logic cao. Tại thời điểm này, kiến thức và kỹ năng mềm đóng vai trò cần thiết trong cả công việc và cuộc sống. Giới trẻ có nhiều điều kiện để rèn luyện bản thân nhưng hầu hết các bạn đều thiếu kỹ năng Critical thinking.

Vậy critical thinking là gì?

1. Critical thinking là gì?

Critical thinking còn được gọi là tư duy phản biện. Đây là quá trình phân tích, nhận xét, chất vấn các giả định hoặc giả thiết, từ đấy bạn sẽ tạo thành cách suy nghĩ và đưa ra khái niệm khi đứng trước một vấn đề nào đó. Critical thinking bao gồm phân tích và nhận xét một nội dung đã có theo cách nhìn khác cho vấn đề đặt ra, nhằm mục tiêu khẳng định tính chính xác của vấn đề.

Critical thinking không bị giới hạn ở một tình huống hoặc nghề nghiệp cụ thể. Tư duy phản biện được tạo thành trên lập luận và kết quả của tư duy logic, ví dụ dễ dàng như sau:

Bạn A đánh giá “B học rất yếu” nhưng bạn C đã dựa trên quan sát về điểm số cũng giống như quá trình học tập của B để khẳng định với A rằng “B học giỏi bởi vì…”. Đây là một tư duy phản biện vì B đã đưa rõ ra được các lý lẽ và bằng chứng để bảo vệ quan điểm của mình và phản bác A.

Còn nếu như trong trường hợp người A nói “3×2=8”, người B đáp lại: “Sai, 3×2=6”. Đây không phải là tư duy phản biện.

Tư duy phản biện có năng lực vận dụng suy nghĩ độc lập (independent thinking) và suy nghĩ phản chiếu (reflective thinking).

1.1 Người có tư duy phản biện thường có thể:

• Hiểu sự gắn kết logic giữa các khái niệm.
• Nhận dạng, phát triển và nhận xét các lập luận.
• Tìm ra những sự không nhất quán và lỗi sai phổ biến trong cách lập luận.
• Giải quyết các sai lầm một cách hệ thống.
• Nhận dạng sự ảnh hưởng và tầm cần thiết của các ý tưởng.
• Xem xét cách lập luận và sự đúng đắn trong quan điểm, niềm tin của người khác.

Tư duy phản biện không phải chỉ là tích lũy nội dung. Người có trí nhớ tốt và biết nhiều thứ về cơ bản không hẳn là sẽ có tư duy phản biện tốt. Người có tư duy phản biện có thể suy luận ra những hệ quả từ những gì họ biết và biết cách dùng nội dung để giải quyết vấn đề, đồng thời tìm kiếm những nguồn thông tin liên quan để tăng hiểu biết của mình về vấn đề đấy.

1.2 Tư duy phản biện không đồng nghĩa với tranh cãi hay chỉ trích người khác.

Mặc dù các kỹ năng tư duy phản biện sẽ được dùng để vạch trần những thiếu sót và cách lập luận sai lầm, tuy nhiên tư duy phản biện cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phối hợp để đưa ra các cách lập luận đúng đắn và có tính xây dựng. Tư duy phản biện giúp chúng ta thu nạp kiến thức, tăng mức độ thấu hiểu lý thuyết đã biết, củng cố các lập luận, nâng cao hiệu quả xử lý công việc và giải quyết vấn đề.

Một số người tin rằng tư duy phản biện cản trở khả năng sáng tạo bởi vì trong khi tư duy phản biện đòi hỏi phải tuân thủ những quy tắc logic và lập luận nhất định thì năng lực sáng tạo có lẽ cần đến nhiều hơn việc “phá luật” (breaking the rules). Đây là quan điểm sai lầm.

Tư duy phản biện khá hòa hợp với cách suy nghĩ “ngoài chiếc hộp” (thinking out-of-the-box), thử thách các nhận thức chung và theo đuổi những hướng đi ít người biết. Tư duy phản biện thuộc một phần căn bản của sáng tạo bởi vì chúng ta cần tư duy phản biện để nhận xét và cải thiện các ý tưởng sáng tạo.

2. Các mức độ của Critical thinking

Critical thinking chia thành 6 cấp độ theo trình tự từ thấp đến cao:

Cấp độ 1: Giải thích nội dung

Việc không quy định rõ nội dung sẽ khiến các cuộc họp và trao đổi mất nhiều thời gian mà vẫn không xử lý được vấn đề. Thế nên, cấp độ 1 của Critical thinking là nói rõ về một thông tin cụ thể.

Cấp độ 2: Cấu trúc nói

Diễn đạt theo cấu trúc là điều cần thiết để người nghe nắm được vấn đề, không mất nhiều thời gian giải thích. VD, khi phát biểu ý kiến bạn sẽ khởi đầu bằng cấu trúc: “Ý kiến của tôi về vấn đề này là…”

Cấp độ 3: Tranh luận cơ bản

Tranh luận có thể được biết đến từ hai hoặc nhiều phía với mục đích phản bác ý kiến ban đầu của bạn. Việc bạn phải cần làm là lập luận khoa học và đưa ra dẫn chứng xác thực để bảo vệ quan điểm hoặc tiếp thu ý kiến của người khác nếu như thấy tích cực.

Cấp độ 4: Tranh cãi hiệu quả

Cuộc tranh luận sẽ xảy ra tích cực và mang tính xây dựng khi mà bạn nhận định rõ các giả thuyết ngầm được đặt ra đằng sau ý kiến phản bác và có tư duy phản biện nhất quán, loic.

Cấp độ 5: Thực hành thường xuyên

Critical thinking nếu được thực hành thường xuyên sẽ giúp bạn tư duy logic hơn khi nhận xét nhận định về một lĩnh vực hay vấn đề nào đấy.

Cấp độ 6: Tư duy đạt kết quả tốt

Khi đạt đến cấp độ 5, kỹ năng Critical thinking đã hoàn toàn đáp ứng rất đầy đủ các yếu tố về sự bình đẳng, chính trực, can đảm, khiêm tốn, bền bỉ và cảm thông.

3. Phương thức hỗ trợ critical thinking đạt kết quả tốt

3.1 Sơ đồ hoá ý kiến

Sơ đồ tư duy là một trong những công cụ hữu hiệu trong việc tổ chức và đánh giá nội dung. Kỹ năng này giúp bạn định vị luận điểm và luận cứ một cách rõ ràng.

Khi thu nhận nội dung, hãy cố gắng tìm hiểu những thông tin nội dung đấy về ai, về điều gì, có liên quan đến lĩnh vực gì, vấn đề nào. Phụ thuộc vào những kiến thức cơ sở khoa học, logic để đưa ra những mối tương quan và sự kết luận.

3.2 Tránh thiên vị

Đừng bao giờ đưa ra ngay một kết luận trong khi chưa hiểu và xem xét chúng một cách kỹ càng, bởi những kết luận này hoàn toàn mang định hướng cảm tính thay vì định hướng phán xét.

Bạn nên nhận thức bài bản rằng, ai cũng có cơ hội mắc phải sai lầm. Hãy học cách lắng nghe người khác trước khi đưa rõ ra quan điểm của mình. Hơn nữa, bạn nên dùng những câu hỏi sẽ giúp bạn gia tăng thời gian trao đổi thông tin và lượng thông tin.

4. Tầm cần thiết của Critical thinking

4.1 Tư duy phản biện là kỹ năng tư duy cần thiết cho mọi lĩnh vực.

Khả năng suy nghĩ rõ ràng và có lý trí rất quan trọng bất kể chúng ta đang làm gì. nếu như bạn thực hiện công việc trong lĩnh vực giáo dục, tài chính, quản trị hay pháp lý, thì tư duy phản biện hiển nhiên cực kỳ cần thiết. Nhưng kỹ năng này không chỉ giới trong một lĩnh vực cụ thể nào cả. năng lực tư duy tốt và xử lý vấn đề một cách có hệ thống là “tài sản” quý giá trong nhiều lĩnh vực, nghề nghiệp.

4.2 Tư duy phản biện cực kì quan trọng trong nền kinh tế tri thức

Khi nó được phát huy bởi nội dung và công nghệ. Nền kinh tế mới đặt ra những nhu cầu ngày càng tăng vào các kỹ năng vận dụng trí óc linh hoạt và khả năng phân tích thông tin, tích hợp các nguồn kiến thức đa dạng vào xử lý vấn đề. Tư duy phản biện tốt đẩy mạnh những kỹ năng tư duy này và rất quan trọng trong môi trường thực hiện công việc không ngừng thay đổi.

4.3 Tư duy phản biện cải thiện các kỹ năng thuyết trình và ngôn ngữ

Suy xét bài bản và có hệ thống có thể sửa đổi và nâng cấp cách mà chúng ta diễn tả các ý tưởng. Đối với phân tích cấu trúc logic của văn bản, tư duy phản biện cũng tăng khả năng hiểu rõ những gì đã được viết.

4.4 Tư duy phản biện đẩy mạnh sáng tạo

Tìm ra giải pháp sáng tạo cho một vấn đề không chỉ cần đến các ý tưởng mới. Bản thân các ý tưởng mới này cũng bắt buộc phải có ích và liên quan đến vấn đề đang cần được giải quyết. Tư duy phản biện đóng nhiệm vụ cốt lõi trong việc nhận xét các ý tưởng mới, chọn lựa những ý tưởng tốt nhất và điều chỉnh chúng nếu như quan trọng.

4.5 Tư duy phản biện rất quan trọng đối với công đoạn phản chiếu bản thân (self-reflection)

Để làm chủ cuộc sốngvà làm nó trở nên có ý nghĩa, chúng ta cần nhận dạng rõ giá trị bản thân và sáng suốt khi ra quyết định. Tư duy phản biện chính là thứ sẽ giúp bạn thực hiện những Điều này một cách hợp lý.

4.6 Tư duy phản biện tốt là một nền tảng của khoa học và dân chủ

Khoa học đòi hỏi việc sử dụng lập luận trong thử nghiệm và công nhận các lý thuyết. Việc vận hành hiệu quả hơn của nền dân chủ tự do cũng đòi hỏi các công dân có cách suy xét lý trí về các vấn đề xã hội để lan tỏa những giá trị đúng đắn và vượt qua những khuynh hướng và thành kiến sai lầm.

5. Tương lai của tư duy phản biện

Vào tháng 1 năm 2016, Diễn đàn Kinh tế thế giới đã đưa ra một bản báo cáo “Tương lai của các nghề nghiệp”, trong số đó có nói đến đến:

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 (bao gồm sự phát triển trong các lĩnh vực rời rạc trước đó như trí thông minh nhân tạo và học máy, robot, công nghệ nano, in 3D, di truyền và công nghệ sinh học) sẽ gây ra một sự đổ vỡ trên quy mô lớn không những với các phương thức kinh doanh mà còn là lực lượng lao động trong 5 năm tới, với những thay đổi to lớn được dự đoán là liên quan đến các bộ kỹ năng cần thiết để phát triển trong thực trạng mới.

Năm 2018, Diễn đàn Kinh tế thế giới tiếp tục đưa ra bản báo cáo “Tương lai nghề nghiệp”. Đối với kỹ năng tư duy phản biện, báo cáo nhấn mạnh tới nhu cầu về kỹ năng này sẽ tăng lên của năm 2022.

Ở đất nước ta, tư duy phản biện là kỹ năng đứng ở vị trí thứ 4 trong danh sách các kỹ năng mới nổi.

6. Làm sao để tập luyện Critical thinking ở mỗi người?

Bất cứ ai cũng có thể phát triển kỹ năng tư duy phản biện, câu hỏi lớn là phát triền và rèn luyện nó như thế nào để biến thành một “phản xạ”. Đặt câu hỏi cho bản thân là một bắt đầu tốt và đảm bảo bạn đào sâu được bản chất của vấn đề, thế nhưng, hãy xem xét các kỹ thuật phía dưới.

1. Đặt câu hỏi

Các câu hỏi được nói đến ở trên khá ngắn gọn, nhưng bạn có thể đi sâu hơn. Tuy nhiên trước khi hỏi, hãy nhớ, đừng xem toàn bộ những gì độc giả hoặc nghe thấy đều hoàn toàn là sự thật.

Việc này bỏ qua thiên kiến và thiên vị sang một bên, giúp cho bạn hỏi những câu hỏi cần thiết như:

• Vấn đề gì?

• Tất cả các giải pháp cho vấn đề này?

• Những lợi thế và bất lợi?

Bằng cách đặt sang một bên những thành kiến ​​và hỏi những câu hỏi có ý nghĩa, bạn có thể cảm thấy tự tin về quyết định của mình.

2. Nhìn vào động cơ

Nội dung và các cuộc hội thoại luôn có một động cơ cụ thể. Rốt cuộc, mọi người đều mong muốn cài đặt điều gì đấy để có được mục tiêu.

Không phải ai cũng nói thẳng thừng cho bạn biết mục đích cuối cùng của họ nhưng an toàn nhất là hãy đã có sẵn ý nghĩ về động cơ nào đấy mà bạn sẽ phân tích rồi phỏng đoán. Tư duy phản biện đang được bạn áp dụng bằng việc suy luận ra các mục đích thẳm sâu của vấn đề/chủ thể nào đó.

Tuy nhiên hiểu được của người khác có thể khó khăn và có một số cạm bẫy vì động cơ thường có thể bị lẫn lộn với tính cách, hoặc được ngụy trang bởi cảm giác. Vậy nên đánh giá, phân tích nội dung đa chiều lại càng cần thực hiện.

3. Thực hiện nghiên cứu

Kỹ năng tư duy phản biện đòi hỏi nội dung để nhận xét. Trong khi thông tin tràn ngập xung quanh, thì nó cũng là công cụ tốt nhất để tận dụng. Nội dung trở nên vô cùng hữu hiệu khi mà bạn mong muốn cân nhắc và có quyền quyết định của riêng mình.

Hãy nghiên cứu khi bạn có một vấn đề bạn cần xử lý hoặc cần đưa ra quyết định. Google về chủ đề này, và đọc sách liên quan. Làm như vậy cho đến khi bạn kiểm soát và hiểu được để chuẩn bị tốt hơn cho tương lai.

4. Đừng tự cho mình là đúng

Tất cả chúng ta đều nghĩ rằng mình lúc nào cũng đúng. Theo tự nhiên, chúng ta tự cho mình một quyền được thiên vị bản thân. Cảm giác mình luôn đúng, tuy có thể giúp chúng ta tự tin tuy nhiên cũng khiến chúng ta đi sai đường.

Tư duy phản biện đòi hỏi sự tự kiểm điểm và tự làm chủ, và đôi khi, chúng ta phải chấp nhận rằng có gì đó sai sai. Suy xét theo cách này cho phép chúng ta tiếp nhận các khái niệm khác, phát triển sự thấu hiểu và hiểu biết với ý kiến không giống mình.

5. Dễ dàng hóa

Có một giả thuyết cho rằng lời giải thích đơn giản nhất có khả năng là giả thuyết phù hợp nhất. Cũng như lời giải thích chi tiết nhất. Câu trả lời rõ ràng này được cho là sự thật cho đến khi nó chứng minh là sai.

Qua các VD về tư duy phản biện phía trên, mong rằng bạn đã có cái nhìn toàn diện nhất về critical thinking và từ đấy có phương pháp rèn luyện hoàn thành và phát triển bản thân. Và đây là một trong những kỹ năng sống quan trọng nhất để bạn thăng tiến sau này. Hãy tập luyện kỹ năng tư duy phản biện ngay từ bây giờ nhé.

Nguồn: Tổng hợp